Waterwegen van Oegstgeest

Wandelknooppunten 03,04,11 en 12, lengte 3,9 km

Deze wandeling gaat geheel over verharde wegen en is landschappelijk niet bijzonder interessant. Het is een mooi doorstapommetje. De geschiedenis van de waterwegen waarlangs u loopt maakt de wandeling interessant.

Toen rond het jaar 1000 na Christus de monding van de Rijn bij Katwijk verzand was, stroomde het overtollige water niet meer in de Noordzee en werd het een natte boel in het Rijnland.  Daarom werden de Zijl en de Mare breder en dieper gemaakt om een deel van dit water, inclusief het stinkende grachtenwater van Leiden, via de Kaag af te voeren naar het Haarlemmermeer en van daar naar het IJ. Maar ook het Haarlemmermeer, dat in verbinding  stond met de zee bleef groter en gevaarlijker worden, zodat uiteindelijk besloten werd het droog te malen. Het uitgepompte water werd afgevoerd naar het noorden maar ook naar het zuiden. Daartoe werd in 1840 het Oegstgeesterkanaal gegraven. Het kanaal loopt van de Mare, inmiddels de Haarlemmertrekvaart geheten, naar de Rijn bij Katwijk, waar intussen een gemaal was gebouwd om bij hoogwater te kunnen spuien op de Noordzee. De vooraanstaande Oegstgeestenaar  Daniel Theodoor Gevers van Endegeest was 18 jaar lang voorzitter van de droogmakingscommissie van de Haarlemmermeer.

In 2007 verscheen het boek Blauwe ader van de Bollenstreek, 350 jaar Haarlemmertrekvaart-Leidsevaart 1657-2007, Geschiedenis, betekenis en toekomst.  Het werd geschreven door R. Pots, J. Knoester, M. Bultink, C. Misset en A. Amsen  Het boek van 160 bladzijden is rijk geïllustreerd.

Jacqueline van Duijvenvoorden ontwierp de website 350 jaar Leidsevaart, een zeer uitgebreid en van honderden illustraties voorzien webalbum over de geschiedenis en al de plaatsen langs de vaart. Hoewel de website niet meer bestaat, kunt u hem via deze link raadplegen.

De Haarlemmertrekvaart is 30 kilometer lang (en heet vanaf de grens van Oegstgeest met de gemeente Teylingen Leidsevaart). Vanaf 1657, toen de eerste vaart per trekschuit plaatsvond totdat rond 1845 de spoorwegen op gang kwamen was het de belangrijkste verbinding voor openbaar vervoer tussen Leiden en Haarlem.

Kasteel Oud Poelgeest in 1738, Kopergravure van Hendrik Spilman naar een tekening van A. de Haan

Twintig jaar na de opening , in het topjaar 1677, werden bijna 150 duizend passagiers vervoerd op de zeven afvaarten die gewoonlijk per dag plaatsvonden.

Het Oegstgeesterkanaal werd in 1840 geopend en diende om de waterafvoer van het Rijnland te verbeteren. De directe aanleiding was de drooglegging van het Haarlemmermeer, die meer dan één afvoerweg naar zee vereiste.

Het tracé van het Oegstgeesterkanaal bij de aansluiting op de Haarlemmertrekvaart. De boerderij ten noorden van kasteel Abtspoel is Mariahoeve, die de afgebroken boerderij Overveer verving.

Het tracé van het nieuwe kanaal volgde vanaf de plek waar de Haarlemmertrekvaart (vroeger de Mare) en de Warmonder Leede samenkomen, ongeveer de loop van de Rijnsburgse Vliet tot in Rijnsburg, waar het kanaal rechtdoor gaat naar Katwijk en de Vliet afbuigt naar het centrum van Rijnsburg. Twee boerderijen moesten worden verplaatst om het nieuwe kanaal doorgang te verlenen.

Het Oegstgeester traject van de Vliet was trouwens waarschijnlijk ook al gegraven. In de 13de eeuw werd de Vliet, die oorspronkelijk naar het noorden liep, afgebogen naar het Poelmeer en de Mare als één van de maatregelen om water dat in Katwijk niet meer in zee kon worden geloosd naar de Kaag en het Haarlemmermeer te geleiden.